در روانشناسی طرحواره یک الگوی ثابت از فکر و رفتار است. طرحواره به طور خاص به الگو های ناسازگاری اشاره دارد که از اوایل کودکی در افراد سرچشمه می گیرد. یکی از این طرحواره ها یا تله های زندگی طرحواره ایثار و از خود گذشتگی است. همانطور که از اسم آن پیدا است افرادی که تله ایثار دارند، معمولا قبل از نیاز های خود، به نیاز های دیگران توجه می کنند. این رفتار از ترس این است که اطرافیان خود را ناامید کنند.
این افراد معمولا از خود رد شده و بیش از اندازه به دیگران سرویس می دهند، ریشه این طرحواره معمولا در کودکی بوده و نیاز به بررسی دارد. افرادی که دارای این طرحواره به میزان زیاد هستند در حوزه های عاطفی و خانوادگی و دیگر حوزه های زندگی آسیب می بینند. در این مقاله اطلاعات کاملی در مورد طرحواره ایثار ارائه شده است.
طرحواره ایثار چیست
افراد با طرحواره ایثار معمولا خود را به هر دری می زنند تا خواسته های دیگران را بر آورده کنند. معمولا تمرکز این افراد بر ارضای نیاز های دیگران بوده که به بهای نرسیدن به نیاز های خود تمام می شود. زمانی که این طرحواره فعال می شود، به طور قابل توجهی ممکن است باعث تسلیم شدن سازگارانه در برابر نیاز های دیگران، تسلیم شدن خود به خاطر شخص دیگری و رنجیده خاطر شدن در زمانی که تلاش های ما توسط اطرافیانمان تایید نشود یا از ما سوء استفاده شود، ایجاد کند. نیاز واقعی پشت این طرحواره این است که به جای آنچه که قربانی می کنیم و اینکه دیگران را چگونه خشنود می کنیم، احساس دوست داشته شدن و پذیرفته شدن داشته باشیم.
معمولا این رفتار ایثارگرانه ناشی از یک حس ذهنی داشتن مسئولیت زیاد در قبال دیگران است و فرد برای جلوگیری از احساس گناه ناشی از خودخواهی دست به این کار ها می زند. این طرحواره با طرحواره محرومیت هیجانی، استحقاق و اطاعت همپوشانی زیادی دارد. کسی که تله اطاعت دارد فکر می کند که تحت کنترل دیگران است، اما افراد با طرحواره ایثار خودجوش سرویس می دهند. البته در هر دو طرحواره افراد نیاز های دیگران را به خود ترجیح می دهند.
معمولا این افراد روان تنی های زیادی داشته و دلیل آن این است که به طور ناهشیار مراقبت و توجه دیگران نیز به آن ها جلب شود. این افراد معمولا درد و رنج دیگران را زیاد درک کرده و همدردی زیادی می کنند. دلیل اصلی رفتار های آن ها برای جلب رضایت و دوست داشته شدن است ولی به طور متقابل خشم، افسردگی و اضطراب زیادی نیز دارند. آن ها احساس مسئولیت پذیری افراطی نسبت به دیگران داشته و معمولا با نظرات و عقاید دیگران مخالفت نمی کنند.
افراد با تله ایثار بیشتر به نفع دیگران عمل کرده تا خودشان و دوست ندارند دل کسی را آزرده کنند. بنابراین نه گفتن نیز برای آن ها بسیار سخت است و دچار مهرطلبی می شوند. به دنبال خواسته ها و نیاز های خود کمتر رفته و درخواست کمک از دیگران برای آن ها سخت است. البته به دلیل این رفتار ها تصور می کنند که انسان بسیار خوبی هستند چون به دیگران بیشتر از خود اهمیت داده اند.
علائم طرحواره ایثار
برای تشخیص تله های زندگی در خود و دیگران نشانه هایی وجود دارد که اگر بیشتر آن ها را با شدت زیادی در خود می بینید، احتمالا دچار آن طرحواره هستید. در اینجا نشانه های طرحواره ایثار ارائه شده است.
مردم معمولا برای کمک و راهنمایی به من مراجعه می کنند.
من بیشتر از خودم به دیگران فکر می کنم.
اگر یکی از نزدیکانم به من نیاز داشته باشد همه چیز را کنار می گذارم.
من بیشتر از چیزی که دریافت می کنم به دیگران می دهم.
من تمایل دارم کارهایی را برای دیگران انجام دهم، زیرا انجام آن برای من آسان تر از این است که بگذارم آنها در تلاش باشند.
اگر کسی از من بخواهد کاری انجام دهم، خیلی احساس گناه می کنم که بگویم نه.
من گاهی از دویدن در اطراف و انجام کارهایی برای دیگران احساس خستگی و فرسودگی می کنم.
برای من خیلی سخت است که کسی را در رنج عاطفی ببینم.
من به ندرت احساسات و نیاز های خود را بیان می کنم زیرا روی طرف مقابل متمرکز هستم.
این خودخواهانه است که نیاز های خود را مقدم بر دیگران قرار دهید.
علت تله ایثار
تله ایثار در خانواده هایی شروع می شود که والدین یا مراقبان کودک به نوعی به کمک نیاز داشتند، آنها ممکن است ناتوان، از نظر عاطفی نابالغ، از نظر عاطفی ناپایدار یا در حال مبارزه با اعتیاد بوده باشند. شرایط هر چه که بوده است، در کودکی ممکن است مجبور شده باشید تا به نحوی از خواهر و برادر یا والدین خود مراقبت کنید. شاید مجبور بودید به مشکلات عاطفی والدین خود گوش دهید یا در سنین پایین مسئولیت بزرگسالی را بر عهده بگیرید.
احتمالا مجبور بودید به نحوی از خواهر و برادرهای کوچکتر خود محافظت کنید، آنها را به مدرسه ببرید، به آنها در انجام تکالیف خود کمک کنید، مطمئن شوید که آنها غذا می خورند و لباس تمیز دارند. نقش و هویت شما به نقش مراقب تبدیل شده است. شما شروع کردید که ارزش خود را با کمک کردن به دیگران و انسان خوب بودن مرتبط کنید و این باور عمیقا در ناخودآگاه شما جا افتاده است که من باید دیگران را مقدم بر خودم بگذارم و یا نیاز های من به اندازه نیاز های دیگران مهم نیست.
گاهی برخی ارزش گذاری های شرطی مانند این که اگر کاری که می گویم را انجام ندهی، تصور می کنم دوستم نداری و سایر مواردی از این دست، کودک دچار طرحواره ایثار شده و ارزش خود را در سرویس هایی که به دیگران می دهد، می بیند. ایجاد احساس گناه کودک به دلیل جا انداختن این تفکر که خواسته های والدین از خواسته های خودش مهم تر است، از دلایل ایجاد تله ایثار است و کودک را دچار مشکلات زیادی می کند. تفاوت علت طرحواره ایثار و اطاعت این است که فرد با طرحواره ایثار معمولا والدینی داشته که ضعیف و ناتوان بوده اند و مدام از کودک توقع مراقبت داشته اند. در حالی که والدین افراد با تله اطاعت کنترلگر بوده اند.
تاثیر تله ایثار
معمولا افراد با طرحواره ایثار وارد رابطه با افرادی شده که طرحواره استحقاق دارند و به دنبال سرویس گرفتن از دیگران هستند. اما آن ها معمولا از این همه دویدن و کمک به دیگران شروع به احساس خستگی و فرسودگی می کنند. افراد بیشتر و بیشتری برای کمک به آن ها تکیه می کنند در حالی که نیازی آن ها برآورده نمی شود.
از آنجایی که دیگران به اندازه آن ها کمک نمی کنند، هر زمان که واقعا از کسی کمک می خواهند، متوجه می شوند که مردم به همان میزان پاسخ نمی دهند. این می تواند باعث احساس رنجش، قدر دانی نکردن و کم ارزش شدن شود. اما مسئله این است که چون آن ها خود را با بی نیازی به دیگران و توانایی کنار آمدن با مساول ارزیابی می کنند بنابراین گفتن و درخواست کمک برایشان بسیار دشوار است و این برخلاف اصل شخصیت افراد با طرحواره ایثار است.
علاوه بر این، احتمالا احساس پوچی عمیقی خواهند داشت و چون برای مدت طولانی نیازها و خواسته های خود را نادیده گرفته اند، احتمالا حتی به نیاز های خود نیز آگاه نیستند. بنابراین استرس، خستگی، پوچی، رنجش، و احتمالا سردرگمی در مورد آنچه در حال وقوع است به آن ها دست می دهد.
اغلب در این مرحله ممکن است شروع به مصرف کنند تا احساس بهتری داشته باشند اما این موضوع فقط به مشکلات اضافه می کند و تاثیر آن بر سلامتشان می تواند بسیار جدی باشد. بسیاری از افراد که تله از خود گذشتگی دارند، بیماری های روان تنی و خودایمنی مانند فیبرومیالژیا یا سندرم خستگی مزمن نیز دارند. همچنین آن ها اغلب خشم سرکوب شده یا فروخورده زیادی داشته که اکنون می دانیم که می تواند در ایجاد برخی سرطان ها نقش داشته باشد.
درمان طرحواره ایثار
هدف درمان افراد با طرحواره ایثار این است که بیمار بپذیرد همه افراد نیاز دارند و نیاز های دیگران بر نیاز های او اولویت ندارد. طرحواره درمانی توسط متخصص انجام شده و فرد به مرور می تواند الگوی نادرست تله خود را دریابد و بر آن غلبه کند. در اینجا برخی راه های درمان توضیح داده شده است.
فکر کنید و تشخیص دهید که آیا درک اغراق آمیزی از شکنندگی و نیاز در دیگران دارید یا خیر.
با فهرست کردن نیازهایتان، آگاهی خود را افزایش دهید. به ویژه در مورد نیاز خود به پرورش، درک، حفاظت و راهنمایی فکر کنید.
ارزیابی کنید که آیا روابط شما دارای عدم تعادل در دادن و گرفتن کمک است یا خیر. خارج از موقعیت های مراقبتی معقول، تعادل باید در طول زمان تقریبا برابر باشد.
با استفاده از تصویرسازی، غم و خشم را در مورد نیاز عاطفی برآورده نشده به طور تجربی بیان کنید. با کسانی که شما را محروم کردند روبرو شوید.
در نظر بگیرید و ارزیابی کنید که آیا شما یک والد در کودکی خود بودید که نیاز های والدین و بزرگتر ها در الویت نیاز هایتان قرار می گرفت یا نه. خاطرات و احساسات دوران کودکی در این موراد مربوطه را به یاد آورید و بررسی کنید.
از تجسم خود برای ابراز خشم نسبت به افرادی در زندگی تان استفاده کنید که عمدا شما را محروم کرده‌اند و یا بیش از حد از شما مطالبه می کرده اند.
آنچه را که نیاز دارید مستقیما بخواهید حتی اگر برای شما خیلی سخت است.
مهارت نه گفتن را تمرین کرده و به مرور در برابر کمک ها و درخواست های غیرضروری که شما آن ها را دوست ندارید، مقاومت کنید.
شرکا و دوستانی را انتخاب کنید که توانا و بخشنده باشند تا ناتوان یا مطالبه گر. برای اینکه چقدر به دیگران سرویس بدهید، محدودیت هایی تعیین کنید.
خود را به چالش بکشید تا گهگاه در برابر دیگران آسیب پذیر باشید تا فردی که قوی ترین است.
از منطقی کردن تمایل و کمک هایی که به دیگران می کنید، خودداری کنید.
سوالات متداول
1- طرحواره ایثار چیست؟
افراد با طرحواره ایثار معمولا خود را به هر دری می زنند تا خواسته های دیگران را بر آورده کنند که در متن مقاله ب طور کامل شرح داده شده است.
2- علائم طرحواره ایثار چیست؟
برای تشخیص تله های زندگی از جمله تله از خود گذشتگی در خود و دیگران نشانه هایی وجود دارد که در متن مقاله توضیح داده شده است.
3- علت تله ایثار چیست؟
تله ایثار معمولا در خانواده هایی شروع می شود که والدین یا مراقبان کودک به نوعی به کمک نیاز داشتند که در متن مقاله ارتباط این موضوع شرح داده شده است.
پاسخ مشاور: سلام تجربیات دوران کودکی به خصوص این موضوع که کودک مجبور باشد به دلیل بیماری یا فوت یکی از والدین بخشی از وظایف آنها را بر عهده بگیرد در ایجاد این طرحواره اثر دارند، بهتر است از یک متخصص روانشناس که رویکرد طرحواره درمانگری دارد کمک بگیرید.
پاسخ مشاور: سلام لطف دارید بله کسانی که طرحواره ایثار دارند خودشون را نادیده می گیرند و دیگران را پر توقع بار می آورند، حتما از یک روانشناس کمک بگیرید تا نیازهای خود را هم ببینید و به آن ها احترام بگذارید.
پاسخ مشاور: سلام بله یکی از نشانه های طرحواره ایثار این است که رفع نیازهای دیگران را بر نیازهای خودتان ترجیح می دهید و اگر نیازهای خودتان را ارجح از نیازهای دیگران بدانید احساس گناه به شما دست می دهد.
