رعایت بهداشت و تمیزی به خصوص در شرایط کنونی که بیماری کرونا به شدت فراگیر شده، یک ویژگی خوب به حساب می آید. اما به هر حال هر چیزی در حد اعتدال مفید است و اگر در انجام کاری، افراط و تفریط به خرج دهیم؛ مشکل آفرین خواهد شد و رعایت نظافت نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بنابراین، اگر شما یا اطرافیانتان در رعایت نظافت، بیش از حد سختگیری می کنید به طوری که زندگی تان مختل شده، احتمالا به نوعی وسواس دچار شده اید که به آن وسواس نظافت می گویند. وسواس نظافت یک اختلال است که در صورت تداوم، خطر ابتلا به بیماری های مختلف از جمله بیماری های پوستی، ریوی و غیره را افزایش می دهد.
در این مقاله شما را با وسواس نظافت و علت و علائم این نوع وسواس آشنا می کنیم. اگر بعد از مطالعه این مطالب متوجه شدید که به گونه ای بیمار گون و وسواسی به نظافت و تمیزی اهمیت می دهید؛ نگران نباشید زیرا در پایان مقاله راه های درمان این اختلال را برایتان شرح داده ایم.
وسواس نظافت چیست
وسواس نظافت یکی از زیرمجموعه های وسواس عملی است و تعریف کلی وسواس در مورد آن صدق می کند. به عبارت دیگر می توان گفت که وسواس نظافت یک اختلال اضطرابی است که با افکار غیر قابل کنترل و ناخواسته مشخص می شود؛ به طوری که شما را وادار به انجام رفتار های تکراری و منظمی خواهد کرد.
اگرچه این رفتار های اجباری به شکل واضحی غیر منطقی هستند، اما نمی توانید در مقابلشان مقاومت کنید. در وسواس نظافت، مغزتان روی یک فکر خاص پافشاری می کند و مدام از شما می خواهد که برای اجتناب از میکروب، دستان و تمامی وسایلی که در اطرافتان وجود دارد را بشویید.
شما در پاسخ به این فکر های وسواس جبری، ساعت های زیادی از روز خود را به شستن اختصاص خواهید داد؛ در حالی که لذتی از این کار نمی برید. در واقع به دلیل ترس و وحشتی که از میکروب و آلودگی دارید؛ مجبور به نظافت بیش از حد خواهید بود تا از این طریق اضطراب ناشی از این افکار وسواسی را تسکین دهید.
علت وسواس نظافت
با وجود این که هنوز علت اصلی وسواس نظافت مشخص نشده، اما یک سری عوامل خطر تعیین شده اند که به صورت علت های احتمالی در نظر گرفته می شوند و در این بخش از مقاله آن ها را شرح داده ایم. علت وسواس نظافت عبارت است از:
ساختار مغزی: محققان، ساختار مغز افرادی که به وسواس مبتلا هستند را با مغز افراد عادی مقایسه کردند. نتیجه تحقیقات آن ها نشان داد که مغز افراد وسواسی، در قسمت هایی که به تشکیل عادت مربوط می شود؛ اتصالات و فعالیت بیشتری دارد.
علاوه بر این بخش هایی از مغز که احساسات، به ویژه حس ترس را پردازش می کنند؛ در افراد مبتلا به وسواس فعالیت زیادی دارد. همچنین در اسکن مغزی که از این افراد گرفته شده، مشخص شد که انتقال برخی از هورمون ها مانند سروتونین (serotonin) یا نوراپی نفرین (Norepinephrine) در مغز افراد وسواسی با مشکل مواجه است.
ژنتیک: دانشمندان دریافته اند که اگر در خانواده ای، والدین یا خواهر و برادر شخصی؛ به بیماری وسواس مبتلا باشد، احتمال ابتلای به بیماری وسواس برای آن شخص افزایش خواهد یافت. توارثی بودن وسواس به خصوص در مورد وسواس نظافت و وارسی در خانواده ها به میزان زیادی به چشم می خورد. با این وجود دانشمندان هنوز ژن خاصی را که مسئول این توارث باشد، کشف نکرده اند.
محیط: وقایع استرس زای محیطی که در طول زندگی یک فرد رخ می دهند، می توانند تاثیر مستقیمی بر ابتلا به بیماری های روانی از جمله وسواس داشته باشند. دانشمندان علوم رفتاری نشان داده اند که استرس و ضربه هایی که یک فرد، به خصوص در دوره کودکی خود تجربه می کند؛ گاهی منجر به بروز رفتار های وسواس گونه می گردد.
این دانشمندان دو نوع آسیب دوران کودکی را معرفی کرده اند که در بروز بیماری وسواس نقش دارند. این دو آسیب جدی عبارتند از: مورد سوء استفاده قرار گرفتن مانند تجاوز و یا وجود اختلال در خانواده مانند طلاق.
علائم وسواس نظافت
اگرچه نظافت و شستن دست ها یکی از مهم ترین اقداماتی است که می توانید برای جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری های عفونی از جمله سرماخوردگی، آنفولانزا، هپاتیت A، مننژیت و اسهال عفونی؛ انجام دهید. اما برای این کار حد و مرزی تعیین شده که نرمال بودن آن را نشان می دهد و اگر بیش از حد انجام گیرد؛ غیر طبیعی تلقی می شود. در این بخش از مقاله علائمی که نشان دهنده وسواس نظافت هستند، بیان شده اند.
شستن خود یا محیط اطراف با استفاده از یک آیین و ترتیب خاص
عوض کردن لباس، چندین بار در طول روز
داشتن نگرانی و اضطراب مداوم در مورد میکروب یا بیماری
تمایل شدید به شستن مکرر دست ها یا حمام کردن که به آن وسواس حمام نیز می گویند
آسیب رساندن به پوست به دلیل تمیز کاری بیش از حد
احساس ترس یا انزجار نسبت به آلودگی، بیماری، ترشحات بدن، سطل زباله یا مواد شیمیایی
باور داشتن به این که گفتن نام یا عدد خاصی منجر به آلودگی خواهد شد.
داشتن افکار استرس زا و مداوم در مورد احساس کثیف یا ناپاک بودن چه از نظر جسمی و چه از نظر روحی
علائم ذکر شده شامل وسواس فکری در مورد نظافت و احساس اجبار برای انجام اعمالی می شوند که این افکار را آرام کنند. افرادی که به بیماری وسواس مبتلا هستند و این نشانه ها را تجربه می کنند به طور مداوم احساس اضطراب می کنند و اگر در شرایطی قرار بگیرند که احساس عدم کنترل داشته باشند؛ دچار استرس شدیدی خواهند شد.
درمان وسواس نظافت
برای غلبه بر افکاری که به صورت وسواسی از شما می خواهند که به نظافت بپردازید یا از چیزی که حتی واقعا آلوده و کثیف نیست بترسید و دوری کنید؛ یک سری راه های درمان وجود دارد که در این مقاله با آن ها آشنا خواهید شد.
در این بخش از مقاله ابتدا درمان هایی که خودتان می توانید برای وسواس نظافت به کار ببرید ارائه شده است که در 6 گام انجام می شود. سپس درمان های وسواس نظافت که توسط روانشناسان و متخصصان انجام می گیرد بیان شده است. این درمان ها می توانند علائم و نشانه های شما را کاهش داده و عملکرد روزانه تان را بهبود ببخشند.
۱ گام اول: عوامل محرک وسواس نظافت را شناسایی کنید.
اولین قدم برای کنترل علائم وسواس نظافت، تشخیص عواملی است که باعث ایجاد تحریکات ذهنی تان می شود. سعی کنید افکار و موقعیت هایی که شما را وادار به تمیز کاری و نظافت افراطی می کنند، بشناسید و لیستی از آن ها تهیه کنید.
سپس به شدت ترس یا اضطرابی که در موقعیت های مختلف تجربه می کنید، امتیاز دهید. به عنوان مثال شاید لمس کردن نرده های موجود در پارک ها، 3 درجه اضطراب برایتان ایجاد کند اما لمس کردن شیر آلات سرویس های بهداشتی عمومی ترس و اضطرابی معادل 10 درجه داشته باشد. با این کار می توانید فکر های وسواسی خود را پیش بینی کنید و قبل از بروز این افکار، اقداماتی در جهت تخفیف آن ها انجام دهید.
۲ گام دوم: مقاومت کردن در برابر وسواس فکری-عملی نظافت را یاد بگیرید.
اگرچه به نظر می رسد که پرهیز از موقعیت هایی که آلوده می دانید، باعث کاهش افکار وسواسی تان می شود؛ اما باید بدانید که دوری کردن راه حل مناسبی نیست و هرچه بیشتر از آن ها اجتناب کنید، ترسی که از آلودگی احساس خواهید کرد نیز افزایش خواهد یافت.
اتفاقا برعکس تصور, هر چقدر که سعی کنید که در معرض عوامل تحریک کننده بیشتری قرار بگیرید، می توانید مقاومت کردن در برابر تمایلات وسواس نظافت را بهتر یاد بگیرید. این کار نوعی درمان موثر برای همه انواع وسواس ها به شمار می رود و بر اساس آن شما باید خود را مکررا در معرض منبع وسواس قرار دهید و سپس از رفتار اجباری که معمولا برای کاهش اضطراب خود در آن شرایط بخصوص انجام می دادید؛ خودداری کنید.
البته باید به خاطر داشته باشید که مقابله ناگهانی با بزرگترین ترس و نگرانی، ایده مناسبی نیست و بهتر است که از مواردی شروع کنید که اضطراب کمتری را برایتان ایجاد می کند. به عنوان مثال بهتر است تمرینات مقاومتی خود را ابتدا در مورد نرده های پارک ها شروع کنید، نه لمس شیر آلات سرویس بهداشتی های عمومی.
۳ گام سوم: افکار وسواسی خود را به چالش بکشید.
هر کس گه گاه فکر یا نگرانی آزاردهنده ای دارد که معمولا برای رهایی از اضطراب، این فکر ها را سرکوب می کند. در مورد افکار وسواسی، این کار غیر ممکن است زیرا تلاش برای سرکوبی این افکار غالبا نتیجه معکوس دارد.
بنابراین، بهترین راه، مقابله با افکاری است که شما را وادار به نظافت می کنند. برای این منظور می توانید به صورت روزانه، افکار وسواسی خود را بنویسید. سپس میزان درستی و اعتبار آن ها را مورد سنجش قرار داده و آن ها را به چالش بکشید.
۴ گام چهارم: در جمع دوستان و آشنایان قرار بگیرید.
وسواس نظافت می تواند شما را به سمت انزوا سوق داده و زندگی اجتماعی تان را مختل کند. در این صورت شما در داخل یک سیکل معیوب گرفتار خواهید شد؛ زیرا تنهایی و انزوا نیز علائم وسواس را تشدید خواهد کرد. در واقع تمامی افکار وسواسی، زمانی که تنها هستید قدرت بیشتری برای نفوذ دارند. بنابراین، هرچه بیشتر با افرد دیگر در ارتباط باشید، احساس آسیب پذیری کمتری خواهید کرد.
۵ گام پنجم: استرس خود را کنترل کنید.
اگرجه استرس به خودی خود منجر به بیماری وسواس نمی شود، اما می تواند نشانه های آن را تشدید کند. برای کاهش استرس خود می توانید فنون آرام سازی تنفس را بیاموزید یا از تکنیک ها و راه های دیگر مانند مراقبه، ورزش، گوش دادن به موسیقی و غیره استفاده کنید.
۶ گام ششم: سبک زندگی تان را تغییر دهید.
یک سبک زندگی سالم و متعادل نقش مهمی در کاهش افکار وسواس گونه و اضطراب های ناشی از این افکار دارد. انجام تمرینات ورزشی منظم، به اندازه کافی خوابیدن و پرهیز از مصرف نیکوتین و الکل می تواند به کاهش اضطراب هایی که در اثر وسواس تجربه می کنید؛ کمک کند.
در صورتی که 6 گام ذکر شده را پشت سر گذاشتید و تمامی اقدامات لازم را انجام دادید اما احساس می کنید که هنوز با افکار وسواس نظافت درگیر هستید؛ لازم است که به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. درمان هایی که روانشناسان به طور تخصصی از آن ها استفاده خواهند کرد تا علائم وسواس نظافت را در شما کاهش دهند؛ شامل موارد زیر می شود:
درمان شناختی - رفتاری (CBT): این نوع درمان، الگو های فکری اشتباه که باعث ایجاد اضطراب و وسواس نظافت می شود را به چالش می کشد و به شما کمک می کند که افکار منطقی را جایگرین آن ها کنید.
خانواده درمانی: از آنجایی که یک فرد مبتلا به وسواس در جمع خانواده خود با مشکلات عدیده ای مواجه می گردد، خانواده درمانی می تواند یک اقدام موثر برای کمک به این افراد و خانواده هایشان باشد. در این روش درمانی بر کاهش تعارضات خانوادگی تمرکز شده و به خانواده ها کمک می شود که درک بهتری از اختلال وسواس پیدا کنند. همچنین درمانگر به اعضای خانواده انگیزه داده و به آن ها می آموزد که چگونه به عزیزانشان که افکار وسواسی دارند؛ کمک کنند.
گروه درمانی: در گروه درمانی، فرد مبتلا به وسواس نظافت در جمعی قرار می گیرد که همگی از نوعی وسواس رنج می برند. صحبت کردن با دیگر افرادی که تجربیات مشابه دارند باعث ایجاد احساس حمایت و همدلی می گردد. از طرف دیگر، قرار گرفتن در جمع، احساس انزوا را در افراد مبتلا به وسواس کاهش می دهد که به نوبه خود یک اقدام درمانی موثر برای کاهش افکار وسواسی محسوب می شود.
مواجهه درمانی: در این روش با کمک درمانگر، عوامل محرک داخلی و خارجی را که باعث ایجاد وسواس نظافت می شود را شناسایی می کنید. سپس در مورد ترس ها و نگرانی هایتان در رابطه با آلودگی و میکروب با درمانگر صحبت کرده و توضیح می دهید که به عنوان مثال اگر دست هایتان را به طور مداوم نشویید، تصور می کنید که چه اتفاقی خواهد افتاد. در ادامه درمانگر به شما کمک می کند که به تدریج با شرایط استرس زا چه در تخیل و در چه در زندگی واقعی تان، رو به رو شوید.
دارو درمانی: امکان دارد که روانپزشک برای کاهش نشانه های وسواس نظافت، دارو های ضد افسردگی را برایتان تجویز کند. نمونه هایی از این دارو ها شامل پروزاک (Prozac)، زولوفت (Zoloft)، پاکسیل (Paxil) و غیره می باشد. نکته مهم در رابطه با استفاده از دارو های روانپزشکی این است که نباید مصرف آن ها را به طور ناگهانی قطع کنید زیرا در بعضی موارد باعث عود علائم، تغییرات جدی در خلق و خو و افزایش افکار خودکشی می شود.
تحریک عمقی مغز: اگر روش های درمانی قبلی مثمر ثمر واقع نشوند؛ احتمالا درمانگرتان به روش تحریک عمقی مغز متوسل خواهد شد. در روش تحریک عمقی مغز، در مناطق مختلف مغز الکترود هایی قرار می دهند که پالس های الکتریکی تولید می کنند. در نتیجه این روش درمانی به تغییر افکار و رفتار هایتان منجر خواهد شد.
کلام آخر
کمال گرا بودن در مورد نظافت، لزوما به معنای مبتلا شدن به بیماری وسواس نظافت نیست. وسواس نظافت علائم خاص خود را دارد و با اضطراب شدیدی همراه می شود. بنابراین، هر نوع تلاش خود یا اطرافیانتان برای نظافت و تمیزی را با وسواس نظافت اشتباه نگیرید.
علاوه بر این لازم است بدانید که حتی اگر خود یا عزیزتان به این بیماری مبتلا باشید؛ درگیر یک مشکل لاینحل نیستید. با تشخیص به موقع و استفاده از روش های درمانی وسواس نظافت می توانید بر این بیماری غلبه کرده و یک زندگی متعادل و با کیفیت داشته باشید.
سوالات متداول
1- ✔️ علائم وسواس نظافت چیست؟
✔️ افرادی که به وسواس نظافت مبتلا هستند علائمی مانند شستن مکرر دست ها، عوض کردن مکرر لباس در طول روز، اجتناب وسواس گونه از آلودگی و مواردی از این قبیل دارند که در مقاله به طور کامل شرح داده شده است.
2- ✔️ علت وسواس نظافت چیست؟
✔️ وسواس نظافت می تواند عللی مانند ژنتیک، محیط و یا اختلال در ساختار مغزی داشته باشد که به طور مفصل در مقاله به آن ها پرداخته شده است.
3- ✔️ درمان وسواس نظافت چیست؟
✔️ برای درمان وسواس نظافت 6 گام اصلی وجود دارد که در مقاله شرح داده شده است و در صورت مفید واقع نشدن باید به روانشناس مراجعه شود تا درمان های تخصصی تر دریافت شود.
