فراموشی و راه های درمان آن

زیر غذایتان را فراموش کردید خاموش کنید؟کلید خونه را روی در جا گذاشتید و فراموش کردید آن را بردارید؟ جلسه مهمی داشتید و فراموش کردید شرکت کنید؟ یا در راه برگشت به خانه یادتان رفت نان بخرید.

همه آدم ها گاهی چیزهایی را فراموش می کنند و مواردی از این دست قابل کنترل هستند و در اکثر مواقع توانایی شما را برای کار و امور شخصی و یا حفظ زندگی اجتماعی دچار مشکل نمی کنند. اما در صورت تکرار زیاد و یا فراموشی در موضاعات جدی تری مانند فراموش کردن راه منزل یا مختل شدن زندگی شخصی و کسب و کار و یا روابط اجتماعی تان بهتر است فراموشی خود را مورد بررسی قرار دهید.

به منظور شناخت و ارائه راهکارهای مناسب برای درمان فراموشی در این مقاله ابتدا به تعریف فراموشی خواهیم پرداخت، سپس درباره علائم فراموش کردن، علت های فراموشی و راه حل هایی برای فراموش نکردن صحبت خواهیم کرد.

فراموشی چیست؟

فردی که دچار فراموشی می شود در یادآوری یا حفظ اطلاعات یا حتی در یادگیری مهارتهای جدید با شکست های مداوم روبرو می شود، که این می تواند ناشی از تغییرات در مغز باشد و یا بخش طبیعی از پیری یا نشانه ای از وجود بیماری یا سایر مواردی باشد که در بخش علت ها به آن ها به طور مفصل پرداخته ایم.

در واقع بدلیل اینکه ما در عصر اطلاعات به سر می بریم و انسان نسبت به گذشته رفاه بیشتری دارد، اما با هجوم اطلاعات و مسائل روزمره زندگی انسان ها و فشارهای اقتصادی و معیشتی، افزایش جمعیت و درگیری هاش شغلی و اجتماعی و روش های نادرست جهت ثبت و پردازش و بازخوانی اطلاعات از حافظه، در انسان ها ما شاهد مشکلاتی از جمله فراموشی می شویم که افراد بسیاری از این مسئله رنج می برند.

حافظه توانایی مغز و در واقع قسمتی از مغز است که اطلاعات مهم و حیاتی در آن ذخیره می شوند تا در زمانی که به آنها نیاز داشتیم به آنها دسترسی پیدا کنیم. این اطلاعات شامل خاطرات و تجربیات خوب یا بد ما هستند همینطور این اطلاعات ممکن است در حال حاضر در ما وجود داشته باشد یا آن ها را از قبل در زندگی خود یادگرفته باشیم یا مهارت جدیدی باشد که کسب کردیم مانند دوچرخه سواری یا نواختن پیانو.

همه این موارد در حافظه ذخیره می شوند. برای اینکه اطلاعات در ذهن ثبت و سپس به خاطر آورده شوند طی سه مرحله صورت می گیرد، ابتدا اطلاعات فیزیکی به صورت رمز در ذهن ما در می آیند و بعد در حافظه ذخیره می شوند و هر زمان به این اطلاعات نیاز داشتیم از حافظه بازیابی می شوند. در برخی از مواقع این اطلاعات بازیابی نشده و به ذهن نمی آیند که در این صورت فراموشی به فرد دست می دهد.

علائم فراموش کردن

فراموشی ممکن است بسته به اینکه بر اثر بیماری زمینه ای یا سایر بیماری ها و علت های فراموشی اتفاق افتاده باشد با علائم دیگری نیز همراه شود و در افراد مختلف این علائم نیز متفاوت است.

برای مثال فردی که فراموشی آن ممکن است مرتبط با پیری باشد تغییراتی در خلق و خو، شخصیت یا رفتار، مشکل در صحبت کردن، مشکل درک، مشکل در مهارت هایی مانند محاسبات از خود نشان می دهد.

اگر بر اثر ضربه به سر فرد دچار فراموشی شده باشد، فرد دچار تغییر ناگهانی در شخصیت می شود مثلا عصبانیت بی دلیل، شکستگی یا تغییر شکل استخوان به ویژه جمجمه یا صورت، مایع شفاف یا خونی که از دهان، گوش یا بینی بیاید، گیجی، خواب آلودگی، دست و پا چلفتی شدن، از دست دادن حافظه، بی حالی، یا مشکل در صحبت کردن، دیدن یا شنیدن، مشکل در تنفس یا تنفس نکردن، افتادگی پلک، فلج صورت از دست دادن کنترل بر عملکردهای بدن، مردمک هایی که اندازه های متفاوتی دارند یا مردمک هایی که در معرض نور و تاریکی تغییر نمی کنند، تشنج یا لرزش یا تشنج بدون دلیل، بیهوشی و کما استفراغ، ضعف (از دست دادن قدرت) یا فلج.

در صورت ضربه به سر و داشتن هر یک از علائم خصوصا علائمی از جمله سردرد شدید، ضعف یا بی حسی ناگهانی در یک طرف بدن و مشکل در صحبت کردن یا افتادگی صورت حتما به پزشک مغز و اعصاب مراجعه نمایید.

از علائم دیگر فراموشی که در توانایی فرد برای کار کردن، حضور در اجتماع و برقراری ارتباط اختلال ایجاد می کند می توان به کندی حافظه، مشکل در خوابیدن، خستگی، اختلال در زبان و صحبت کردن، ضعف عضلانی، پوست رنگ پریده یا زرد، تنگی نفس، گزگز در دست یا پا، کاهش وزن بی دلیل، از دست دادن بینایی یا تغییر بینایی همینطور ممکن است فرد مکرراً سوالات مشابه بپرسد، کلمات را قاطی کند - برای مثال گفتن "تخت" به جای "میز"، زمان بیشتری برای تکمیل کارهای آشنا صرف کند. وسایل را در مکان های نامناسب قرار دهد، مانند قرار دادن کیف پول در کشوی آشپزخانه و یا هنگام راه رفتن یا رانندگی در یک منطقه آشنا گم شود.

علت فراموشی

گاهی با پیدا کردن علت فراموشی می توان به سادگی کمک به رفع آن کرد. فراموشی می تواند علت های فراوانی داشته باشد و شامل موارد زیر می باشد:

بعضی از داروها و یا ترکیبی از داروها، عوارض جانبی بعضی داروها می توانند باعث فراموشی در فرد شوند

اختلالات عاطفی مانند اضطراب یا افسردگی می تواند باعث فراموشی یا سردرگمی، مشکل در تمرکز و سایر مشکلاتی شود که فعالیت های روزانه ی فرد را مختل نماید.

ضربه یا آسیب جزئی به سر مثلا در نتیجه سقوط یا تصادف می تواند باعث مشکلات در حافظه شود.

اعتیاد مزمن به الکل می تواند به طور جدی توانایی های ذهن را مختل کند و همچنین می تواند در نتیجه با تداخل با دارو باعث از دست دادن حافظه گردد.

کمبود ویتامین مانند ویتامینB-12 که به حفظ سلول های عصبی سالم و گلبول های قرمز خون کمک می کند. کمبود ویتامین B-12 که در افراد مسن شایع است، می تواند باعث مشکلات حافظه شود. 

کم کاری غده تیروئید نیز می تواند منجر به فراموشی و سایر مشکلات فکری شود. 

بیماری های مغزی تومور سرطانی یا عفونت در مغز و آلزایمر و یا زوال عقل عروقی می تواند باعث مشکلات حافظه یا سایر علائم شبه زوال عقل شود. 

در ارتباط با علت فراموشی نظریات مختلفی نیز وجود دارد:

نظریه تداخل: مطالبی که ما یاد می گیریم در یکدیگر تداخل پیدا می کند. ممکن است یادگیری های قبلی مانع یادگیری مطالب جدید شود و یا یادگیری های جدید مانع یادآوری مطالب قبلی گردد. یعنی یادگیری های بعدی در نتیجه تداخل با یادگیری های قبلی باعث تداخل در یادآوری اطلاعات قبلی می شوند.

نظریه روان کاوی: ممکن است فرد خاطرات ناخوشایند گذشته را به یاد نمی آورد و دچار فراموشی می شود.

نظریه مربوط به هیجان: هیجانات بر حافظه ما تاثیر می گذارند. اگر هیجانی مثبت باشد یادآوری رویداد یا خاطره ها بهتر انجام می شود اما زمانی که هیجان منفی ای را تجربه کرده ایم حافظه ما تحت تاثیر قرار گرفته و با فراموشی روبرو می شویم.

آمنزیا (یادزدودگی): به نقص عمیق در حافظه آمنزیا گفته می شود. آمنزیا یا یادزدودگی می تواند در اثر عوامل زیستی یا روان شناختی باشد.

نظریه تحریف: وقتی اطلاعاتی را به کسی می دهیم ممکن است بر اثر بی دقتی، عدم تمرکز یا حواس پرتی یا حتی تمایلات و رغبت های افراد در تحریف حافظه و اطلاعات آن اثرگذار باشد و اطلاعات در نتیجه این عوامل دستخوش تغییر گردد.

گذشت زمان: وقتی چیزی آموخته می شود و در حافظه ذخیره می گردد در صورت استفاده نکردن از آن به دست فراموشی سپرده می شود.

بعضی از داروها و یا ترکیبی از داروها و همینطور عوارض جانبی بعضی داروها می توانند باعث، فراموشی در فرد شوند

راه حل برای فراموش نکردن

فراموشی، نعمت بزرگی است. در واقع ما به تمام اطلاعاتی که روزانه دریافت می کنیم نیاز نداریم در غیر اینصورت ذهن ما را اطلاعات بسیار زیادی اشغال می کند و انسان برای ادامه حیات خود نیاز به فراموشی دارد و به خودی خود فراموش کردن فرایندی سودمند و طبیعی است. اما بسته به نوع فراموشی، علت بروز و پیامدهایی که ممکن است جنبه های مختلف زندگی فرد را تحت الشعاع قرار دهد، روشهای درمانی متفاوتی اتخاذ می شود. در انواعی از یادزدودگی که علت پزشکی دارند مراقبت پزشکی و مصرف دارو مورد نیاز است. در مواردی که بر اثر سوء مصرف الکل یا مواد اعتیاد آور رخ می دهند با سم زدایی و خروج ماده از بدن مشکل برطرف می شود. در بعضی از افرادی که به فراموشی مبتلا هستند، حمایت خانواده نیز در دوره درمان نقش بسیار مهمی دارد. اطرافیان با یادآوری و مرور خاطرات گذشته برای فرد می توانند در بازیابی حافظه کمک کنند. در بعضی موارد که فرد دچار اضطراب است روان درمانی نیز ضروری است و یا توانایی فرد برای کار کردن، حضور در اجتماع و برقراری ارتباط اختلال ایجاد کرده نمی توان به بهبود خود به خودی اکتفا کرد و از متخصص باید کمک گرفت.

برای به خاطر سپاری بهتر و فراموش نکردن رعایت نکات زیر حائز اهمیت می باشد:

هدف یادگیری مشخص باشد تا دقت، توجه و تمرکز خاصی را به هنگام یادگیری داشته باشیم و در این صورت بهتر مطالب یا مهارتهای آموخته شده در حافظه ثبت گردد.

یادگیرنده، باید از نظر جسمی و روانی آمادگی لازم را داشته باشد و برای یادگرفتن و به خاطر سپردن، به آمادگی جسمی و روانی نیاز است.

یادگیرنده، برای یادگیری میل و رغبت داشته باشد و دقت، توجه و تمرکز خود را بالا ببرد تا اطلاعات بهتر و سریع تر در حافظه ثبت گردد.

باید فعال بود و از حالت سستی، تنبلی و بی تفاوتی خارج شد. فعالیت و عمل کردن باید وجود داشته باشند تا مطالب فراموش نگردند.

برای به خاطرسپاری، تمرکز حواس و دقت لازم و ضروری است.

بین مطالب جدید با معلومات قبلی ارتباط برقرار کنید.

تکرار مطالب موجب ثبت و دوام آموخته ها می گردد پس تمرین و تکرار فراموش نشود.

اعتماد به نفس داشته باشید و از تکرار جملاتی مانند اینکه حافظه ام ضعیف شده و من را یاری نمی کند و یا سنم بالا رفته است و مانند این موارد خودداری کنید زیرا شخص در این صورت، به خود تلقین می کند که از عهده انجام کاري بر نمي آید.

هنگام یادگیری مطالب یا مهارتی جدید نباید خسته باشید. یادگیری با استراحت در حافظه بهتر ثبت و پردازش می گردد تا یادگیری که بدون استراحت و فشرده است.

برای به خاطر سپردن مطالب، از تنش و اضطراب دوری کنید.

از قبل برنامه ریزی داشته باشید و با دقت و تمرکز و آمادگی ذهنی، اقدام نماییم. نظم در مطالعه موجب می شود مطالب را بهتر به ذهن بسپاریم.

استفاده از وسایل کمک آموزشی موجب دوام و ثبات آموخته ها می گردد. مثل فیلم، تصویر، نقشه و رسانه های کمک آموزشی و مانند آنها.

بهتر است برای به خاطر سپردن مطالب از «تصویرسازی ذهنی» استفاده گردد تا مدت زمان بیشتری آن مطالب در ذهن باقی بمانند؛ به صورت شکل یا یک داستان مطلبی که در حافظه می خواهید ذخیره کنید را در ذهن خود مجسم کنیم و یا کد گذاری نمایید تا به هنگام به یادآوردن به شما سرنخ هایی جهت بازیابی اطلاعات بدهند.

به کار بردن چند حس موجب ذخیره و ماندگاری بهتر اطلاعات گردند. برای مثال با چشم با دقت نگاه کنیم، مطالب را با صدای بلند تکرار کنیم، و مطالب کلیدی را یادداشت کنیم.

مطالب و یا مهارت هایی که کسب می کنید را به صورت طوطی وار حفظ نکنید و سعی کنید به صورت مفهومی به درک، شناخت و معنای درستی از موارد آموخته شده بپردازید تا بهتر در مرحله بازیابی اطلاعات موفق تر عمل نمایید.

زمان و فعالیت هایی که باید انجام دهید یک لیست تهیه کنید و آن ها را سازماندهی کنید. یک دفترچه یادداشت تهیه کنید، از اپلیکیشن های نوت پد که روی تبلت یا کامپیوتر یا موبایل است استفاده کنید و یک فهرست الکترونیکی از کارهایی که باید انجام شود تهیه کنید.

می توانید با علامت گذاری بر روی تقویم یا تهیه یادداشت هایی برای خود یادآوری هایی ایجاد کنید از جمله قرار ملاقات های مهم و یا تولد پدرتان و این تقویم را در معرض دیدتان قرار دهید.

سودوکو و یا حل جداول و معما باعث تقویت ذهن شده و به سلامت مغز کمک می کند.

رژیم غذایی سالم و خودداری از غذاهای مضر نه تنها عملکرد بدن بلکه عملکرد مغز را نیز تقویت می کنند. نوشیدن آب فراوان بسیار توصیه می شود و اینکه از سبزیجات مانند انواع کلم‌ و کاهو، کلم بروکلی، انواع توت‌ها، ماهی و دیگر پروتئین های شامل اسیدهای چرب امگا۳ مانند تخم‌مرغ، ماهی سالمون و تن‌‌ماهی. آجیل و انواع مغزها؛ مثل گردو، بادام‌ هندی استفاده شود.

بیماری های قلبی، دیابت، چاقی و فشار خون بالا در خود را بررسی و در صورت ابتلا به هر یک از موارد ذکر شده آن را کنترل کنید.

بی توجهی به خواب کافی منجر به کاهش تمرکز و فراموشی می شود بنابراین هر شب ساعت معینی به خواب بروید.

در نتیجه ورزش خون بیشتری به مغز می رسد سعی کنید یک فعالیت ورزشی را دنبال کنید تا به مغز کمک شود.

اگر با توجه به موارد گفته شده باز هم نگران از دست دادن حافظه و فراموشی هستید، فراموشی فعالیت های روزانه شما را مختل کرده است و از دست دادن اطلاعات حافظه روز به روز بدتر می شود به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. آزمایشاتی برای تعیین میزان اختلال حافظه و تشخیص علت وجود دارد. طی این ارزیابی ها هدف این است که شما یا عزیزتان بتوانید بهترین زندگی خود را داشته باشید.

سوالات متداول

1- فراموشی چیست؟

فراموشی بدین معنی است که فرد در یادآوری یا حفظ اطلاعات یا حتی در یادگیری مهارت های جدید با شکست های مداوم روبرو می شود که در متن مقاله جهت شناخت و کمک به حل فراموشی راهکارهایی بیان شده است.

2- علت فراموشی چیست؟

علت های مختلف فراموشی شامل مصرف دارو، الکل ، افزایش سن، آلزایمر، ضربه به سر، کمبود خواب و استراحت، کمبود ویتامین، استرس و کار بیش ازحد وجود دارد که  نحوه تاثیر هر کدام از این دلایل بر روند فراموشی در متن مقاله بیان شده اند.

3- چگونه از فراموشی جلوگیری کنیم؟

پیشگیری و درمان فراموشی از طریق تغدیه سالم، ورزش، استراحت کافی، حل کردن سودوکو، و پرهیز از مصرف الکل انجام می شود که به صورت کامل در متن مقاله همراه با سایر راهکارها بیان شده است.